De meetbare effecten van muziek
'Muziek is ongelooflijk belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Dat blijkt uit talloze studies’, zegt hoogleraar Klinische Neuropsychologie Erik Scherder*. Actief zijn met muziek stimuleert de hersennetwerken en bevordert nieuwe verbindingen. Scherder: ‘Muziek zet je hersenen in werking; dat is geweldig voor het opgroeiende brein.'
Als kinderen opgroeien in een omgeving waarin ze blootgesteld worden aan muziek, ontstaan meetbare effecten op het brein. 'Niet alleen als je zelf zingt of een instrument bespeelt, maar ook als je luistert naar muziek', aldus Erik Scherder. ´Naarmate de blootstelling langer duurt, wordt het effect structureler. Er ontwikkelen zich nieuwe verbindingen en structuren in het brein.’
Cognitieve reserve groeit
Erik Scherder: ‘Muziek bouwt aan de cognitieve reserve van het kinderbrein. Studies tonen aan dat kinderhersenen complexer worden door allerlei nieuwe verbindingen aan te leggen. Het vermogen om verbanden te leggen en om te plannen gaat vooruit, maar ook vaardigheden in rekenen en taal. Dat is een fantastische investering in de lange-termijnontwikkeling van het kind.'
Stimuleren om piano te spelen
Wij, van Pianova, zijn blij met deze onderzoeksresultaten. We stimuleren dan ook graag het pianospelen door kinderen (als onderdeel van het maken van muziek) en werken daarvoor o.a. ook samen met de Muziekschool Barneveld. Om kinderen op een speelse manier te laten oefenen op een piano, hebben wij de Kleurenladder ontwikkeld. Pianospelen is dus niet alleen een fantastische hobby of een prachtig beroep; het ‘levert’, volgens Erik Scherder, ‘een unieke bijdrage aan de ontwikkeling van het kinderbrein’. Wij stemmen er volop mee in!
Wil je meer weten over de effecten van muziek op het (kinder-)brein? Bekijk hier een college van Erik Scherder of lees hieronder meer over (Engelstalige) onderzoeken naar muziek en het brein:
- Arthur Jaschke, Henkjan Honing en Erik Scherder toonden met hun onderzoek uit 2018 aan dat kinderen die muziekles hadden op de basisschool beter scoorden op planning, werkgeheugen en controle van gedrag in vergelijking met kinderen die geen muziekles hadden.
- Onderzoek (2008) van de Universiteit van St. Andrews (Schotland) wees uit dat het spelen van een instrument goed is voor de ontwikkeling van de motoriek en cognitieve functies. Kinderen die op jonge leeftijd een instrument hadden leren spelen, ontwikkelden een beter taalgevoel en een betere motoriek.
- Het vroeg in aanraking komen met het maken van muziek draagt bij aan de ontwikkeling van goed kunnen luisteren en heeft een groot effect op het ontstaan van betere hersenverbindingen. Dit laatste effect kan weer bijdragen aan de manier waarop hersenhelften met elkaar communiceren.
- Erik Scherder stelt dat muziek bijdraagt aan de ontwikkeling van het empathisch vermogen. In een interview met het Parool vertelt hij hier meer over.
Muziek op school: dit is wat het oplevert
Waarom is muziek belangrijk op school? En hoe helpt muziek leerlingen om zich te ontwikkelen? ‘Méér Muziek in de klas’ vroeg wetenschapsjournalist Mark Mieras** om een onderzoek naar de uitkomst van bovenstaande vragen op een rijtje te zetten. Hieronder een samenvatting van zijn bevindingen:
Muziek in de klas doet meer dan je zou denken. Al zingend en musicerend maken leerlingen niet alleen kennis met de waarde van muziek, ze gaan ze ook beter leren. Het effect is extra groot voor leerlingen uit achterstandsgezinnen. Ook kinderen met taal- en leesproblemen hebben extra baat bij muziek. Er zijn dus veel goede redenen om juist op school muziek aan te bieden: zo valt geen kind buiten de boot. Daarom pleiten onderzoekers ervoor om muziek in het onderwijs serieus te nemen: als vak én als instrument om beter te leren en samen te genieten.
Wat leert het onderzoek ons? Allereerst dat muziek belangrijk is voor het leven: muziek maakt mensen blij, ontspannen, sociaal verbonden en ook gezonder: volwassenen die naar concerten gaan, hoeven minder vaak naar de dokter en zijn minder vaak bang of depressief. Daarom is het belangrijk dat leerlingen serieus kennismaken met muziek. Een positieve ervaring op school kan een leven lang doorwerken.
Beter samenwerken en beter luisteren
Muziek helpt ook het samen leren. Na een muzikale oefening werken meisjes zeventig procent en jongens zelfs vierhonderd procent meer samen. Leerlingen ontwikkelen hun empathie en sociale vermogen. Muziek helpt leerlingen daarnaast om storend geluid beter weg te filteren. Ook dat is natuurlijk belangrijk op school. Wat je niet goed verstaat, kun je niet goed begrijpen. Muziek helpt kinderen bovendien bij de taalverwerking. Muzikale oefening van toonhoogte, tempo en ritme met klappen en bewegen, verhoogt het klankonderscheid. Onderzoekers vinden een breed leereffect, dat uitstraalt naar een betere leesvaardigheid, klankverwerking, spelling en grammatica.
Sterkere zelfsturing door muziek
Muziek activeert, stimuleert en ontwikkelt dus belangrijke netwerken in de hersenen. Ook de executieve functies van de hersenen – die belangrijk zijn voor zelfsturing – liften mee. Muziek oefent je werkgeheugen, aandacht, flexibiliteit en je innerlijke rem: vaardigheden die stuk voor stuk bijdragen aan zelfsturing. Een goede zelfsturing helpt leerlingen om beter mee te doen in de klas en thuis huiswerk te maken, om als tiener verleiding te weerstaan en later om door te leren.
Muziek als uitdaging
Waarom je met muziek zoveel leert? Vermoedelijk komt dat doordat wie plezier heeft, de lat vanzelf hoger legt: je daagt jezelf dus uit, maar zonder de faalangst die anders vaak met uitdaging gepaard gaat. Muziek leent zich daardoor bij uitstek om cognitieve grenzen op te rekken. Dat is nodig, want lezen en rekenen doen een zwaar beroep op kinderhersenen. Voor vloeiende taalverwerking komt het bijvoorbeeld aan op bijna perfecte timing. Uitdagende ritmische oefening helpt een leerling die timing te verbeteren. Muzikale ritmen helpen het best.
Muziek zet de hersenen op scherp om te leren, neemt bovendien stress weg en stimuleert het geheugen. Al zingend kunnen leerlingen ook beter hun aandacht richten. In de lagere klassen kan zingen helpen om vlotter en met minder onrust te wisselen naar de volgende activiteit.
Muziek helpt leren, en nog het meest bij de leerlingen die dat het hardst nodig hebben. Waarschijnlijk scheelt het voor deze leerlingen dat ze in de muziek niet de frustratie ondervinden van hun achterstand. Al zingend en musicerend worden ze meegenomen door de rest van de klas.
Andere kijk op muziek
Positieve ervaring met muziek op school draagt dus bij aan een leven met plezier, aandacht en ontspanning, sociale verbinding en gezondheid én aan een succesvolle schooltijd. De relatie tussen muziek, ontwikkeling en leren wordt steeds beter begrepen, en daarmee ook hoe je muziek het best in de klas inzet. Muziek werkt als het uitdagend en veelzijdig is, en een beroep doet op de belichaming van maat en ritme.
Het helpt als muziek een structurele plaats krijgt in de lessen. Dat lukt als leerkrachten muziek niet alleen als een vak zien (als leertaak), maar ook als een instrument om het leren te stimuleren en te versnellen (als een leerhulp). Zo snijdt het mes aan twee kanten: met muziek schep je in de klas een goed en prettig leerklimaat, én je bouwt samen met leerlingen aan hun vaardigheden voor – en hun welbevinden in – de toekomst.
Wil je meer weten?
Lees dan de hele literatuurstudie met meer details, achtergrond en praktische aanknopingspunten.
* Erik Johan Anton (Erik) Scherder (Amsterdam, 1 december 1951) is een Nederlandse hoogleraar Neuropsychologie. Hij is verbonden aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.
** Mark Mieras is wetenschapsjournalist en gespecialiseerd in hersenontwikkeling. Hij is auteur van onder andere ‘Ben ik dat?’ en ‘Liefde’. Deze studie ‘Wat onderzoek ons leert over muziek op school’ schreef hij in het voorjaar van 2021. Hij schreef eerder ook literatuurstudies over andere thema’s, onder meer over het effect van natuur en bewegen op kinderen. Meer weten over zijn werk? Ga naar mieras.nl.
